Tekst źródłowy strony Podstawy Linuksa

{{Box|Tools|Ta strona wymaga rozbudowy i uzupełnienia|Do zrobienia: rozwinięcie podstawowych poleceń, rozwinięcie informacji o podkatalogach szczególnie w katalogu /etc, ...}}
{{note|{{link|Interactive_map.jpg|x=250px|http://www.linuxdriver.co.il/system}}<br> '''Interaktywna mapa GNU/Linux OS i FOSS'''}}
__TOC__
== Podstawy Linuksa ==
Czym się różni Linux od Windows? Często osoba zaczynająca przygodę z Linuksem instaluje jedną z wielu dostępnych dystrybucji i ze zdziwieniem dostrzega, że w Linuksie nie ma "dysków" w rozumieniu systemu Windows. Żadnego "C:\", "D:\" itd.

== Partycje i system plików ==

W przeciwieństwie do Windows w Linuksie nie ma podziału na dyski. W Linuksie wszystko opiera się na partycjach i systemie plików (ang.filesystem).. W uproszczeniu partycje to części dysków fizycznych zainstalowanych w komputerze. W celu umożliwienia dostępu do partycji (zapis i odczyt plików, katalogów, programów) na partycji tworzony jest system plików. W obrębie systemu plików tworzone są katalogi oraz pliki. 

Wszystko zaczyna się w głównym katalogu (ang.root directory – korzeń katalogów (?)) oznaczanym "/" (slash). 
Od katalogu głównego odgałęzia się struktura podkatalogów systemu Linux. Najważniejszymi, spotykanymi we wszystkich dystrybucjach katalogami są:
*/bin – katalog zawierający polecenia systemowe wykorzystywane zarówno przez zwykłego użytkownika jak i przez głównego użytkownika systemu tzw. root (odpowiednik Administratora z systemu Windows, root nazywany jest często superużytkownikiem (ang.superuser). Polecenia z tego katalogu są niezbędne do działania w tzw. trybie jednoużytkownikowym (ang.single-user mode)
*/boot – zawiera pliki niezbędne do uruchomienia systemu
*/dev – tu znajdują się pliki specjalne i pliki urządzeń
*/etc – zawiera pliki konfiguracyjne programów i usług. 
**/etc/rc.d/init.d - zawiera wszystkie skrypty startowe systemu (dostępny także przez link symboliczny /etc/init.d)
***/etc/rc.d/rc[n].d - gdzie n przybiera wartości od 0 do 6. Wartości te są zgodne z numerami [[Poziomy_uruchamiania_systemu|poziomów uruchamiania systemu]]
**/etc/sysconfig - tu znajdują się bardzo ważne skrypty konfiguracyjne Fedory. Są to m.in:
***iptables - skrypt konfiguracyjny firewalla. Nie edytować ręcznie! Korzystamy z narzędzi iptables-save, iptables-restore
***i18n - odpowiedzialny za ustawienia języka używanego w systemie
***init - ustawienia tekstowego bootwania komputera (widoczne po wyłączeniu parametru jądra rhgb)
***network - m.in.nazwa komuptera (jeśli inna niż domyślna localhost.localdomain)
**/etc/X11 - skrypty konfiguracyjne serwera Xorg m.in.xorg.conf (o ile jest potrzebny)
**/etc/yum.repos.d - zawiera pliki *.repo konfigurujące dostęp do repozytoriów Fedory
*/home – katalog w którym tworzone są podkatalogi domowe użytkowników
*/lib – katalog zawierający współdzielone biblioteki systemowe
*/lib64 – podobnie jak /lib, ale zawiera biblioteki specyficzne dla systemu 64-bitowego
*/media  - punkt montowania wszystkich urządzeń zewnętrznych takich jak CD-ROM, USB itp.
*/mnt – katalog pozostawiony ze względów historycznych związanych ze wsteczna kompatybilnością. Pełnił kiedyś podobne funkcje jak obecnie /media
*/opt – miejsce instalacji dodatkowego oprogramowania zazwyczaj dostarczanego przez dostawców nie związanych z dana dystrybucją (np.CrossOver)
*/root – katalog domowy użytkownika root. 
*/sbin – katalog zawierający programy  i skrypty systemowe. Domyślnie niedostępny dla użytkownika tj. nieumieszczony w zmiennej systemowej $PATH zwykłych użytkowników.
*/var - katalog na pliki wykorzystywane przez usługi systemowe.

Więcej na temat standardowej sturktury katalogów możesz przeczytać wydając w terminalu polecenie
 man hier
lub na stronie [http://www.pathname.com/fhs/pub/fhs-2.3.html Filesystem Hierarchy Standard Group] (strona w języku angielskim)

=== Zalety Linuksowej organizacji danych ===
Jako że dyski w sensie oddzielnych logicznych tworów nie istnieją, pojawiają się nowe możliwości. Proces podłączania dysku lub partycji do głównego systemu plików nazywamy '''montowaniem'''. Dyski lub partycje podłączone do '''/''', widoczne są w katalogach zwanych '''punktami montowania'''. Taki układ głównego systemu plików pozwala na rozbicie poszczególnych składników systemu na oddzielne partycje, dyski fizyczne lub nawet zasoby sieciowe ([[NFSv4|NFS]]). W ekstremalnym przypadku, możliwe jest korzystanie z komputera pozbawionego dysku twardego (diskless mode) z głównym systemem plików montowanym przez sieć. Najpopularniejszym rozwiązaniem w zastosowaniach '''desktop''' jest utworzenie oddzielnej partycji '''/home''', gdzie przechowywane są wszystkie ustawienia i dane użytkownika. Jest to znaczące ułatwienie w przypadku reinstalacji systemu - wszystkie nasze dane pozostają nietknięte, bez potrzeby zabawy w kopie zapasową.

== Wszystko jest plikiem ==
Jedną z unikalnych właściwości systemów Uniksopobnych, jest '''"wszystko jest plikiem"'''. Co to oznacza? Między innymi niewiarygodną wręcz elastyczność systemu operacyjnego jeżeli chodzi o dostęp do urządzeń. Wyróżniamy trzy rodzaje plików:
* pliki zwykłe - programy, pliki danych, pliki tekstowe
* katalogi - katalog to też plik, tyle że zawiera listę plików które się w nim znajdują
* pliki specjalne - czyli np. urządzenia, potoki i tzw. gniazda (ang. sockets)
Jaki to ma wpływ na zwykłego użytkownika? Najprostszy przykład to stworzenie kopii partycji dysku. W innych systemach, potrzebne do tego są specjalne (najczęściej płatne) programy. W Linuksie wystarczy jedna linijka w konsoli. Jest to możliwe ponieważ '''wszystko jest plikiem'''.

== Podstawowe polecenia ==

Na temat wszystkich poniższych poleceń oraz związanymi z nimi opcjami możesz przeczytać uruchamiając [[Poradnik#Jak_uruchomi.C4.87_terminal_w_trybie_graficznym.3F|terminal]] i wpisując polecenie 
 man polecenie
Niektóre proste polecenia są wbudowane w domyślną powłokę "bash" i jeśli zamiast strony konkretnego polecenia dostajemy stronę o bash, wówczas lepiej użyć polecenia "help":
 help polecenie
Istnieją również strony "info", często zastępujące strony man w przypadku obszerniejszych dokumentacji.
 info polecenie
 pinfo polecenie # wersja kolorowa
Wiele poleceń wydawanych w terminalu to mnemoniczne skróty słów angielskich np. ls – list, cp – copy, rm – remove itd. Warto to wiedzieć, bo ułatwi to ich zapamiętanie.<br>
Składnię polecenia możemy uzyskać wpisując:
<pre>polecenie -h</pre>
lub
<pre>polecenie --help</pre>

=== Najważniejsze polecenie w systemie Fedora ===
su – (ang.substitute user) przenosi na konto innego użytkownika przejmując jego prawa np.<pre>su – jasio</pre>przenosi nas na konto jasio i nadaje wszystkie jego uprawnienia (oczywiście o ile znamy hasło). To samo polecenie bez podania nazwy użytkownika <pre>su -</pre>przenosi nas (po podaniu właściwego hasła) na [[Konto_root|konto root'a]].

=== Polecenia związane z operacjami na plikach ===
Wybrane podstawowe polecenia ([http://pl.wikipedia.org/wiki/GNU_Coreutils GNU Coreutils])
*'''pwd''' - wyświetla katalog w którym się znajdujemy,
*'''cd''' - zmienia katalog, np:
**cd - bez parametrów przechodzimy do katalogu domowego,
**cd ~/pobrane - przejście do katalogu ''pobrane'' w katalogu domowym użytkownika (tylda (~) oznacza katalog domowy),
**cd / - przejście do głównego systemu plików (''cd /etc'' -przejście do katalogu ''etc'', ''cd /usr/lib'' - przejście do katalogu ''/usr/lib'', itd.),
**cd pobrane/muzyka - przejście do katalogu ''muzyka'' znajdującego się w katalogu ''pobrane'',
**cd .. - przejście do katalogu nadrzędnego,
**cd ../.. - przejście dwa katalogi "wyżej",
**cd ../pobrane - przejście do katalogu ''pobrane'' znajdującego się katalog "wyżej",
*'''touch''' - tworzy puste pliki (jeżeli plik istnieje, uaktualnia jego datę utworzenia), np:
**touch plik.txt plik1.txt - zostaną utworzone dwa pliki o podanych nazwach,
*'''mkdir''' - tworzy katalogi, np:
**mkdir 1 2 3 4 5 - utworzono pięć katalogów o nazwach 1, 2, itd.,
**mkdir muzyka/ulubione - tworzy katalog ''ulubione'' w katalogu ''muzyka'', jeśli taki katalog istnieje,
**mkdir -p muzyka/ulubione - tworzy katalog ''ulubione'' w katalogu ''muzyka''. Jeśli katalog ''muzyka'' nie istnieje to zostanie także utworzony,
**mkdir katalog{1,2,3} - tworzy 3 katalogi, katalog1, katalog2 itd... ("rozwijanie" takiej listy to funkcja shella)
**mkdir {a..z} - utworzy cały alfabet katalogów (przydatne do sortowania)
**mkdir -p projekt/{lib/ext,bin,src,doc/{pl/{html,pdf},en},test/stat} - utworzy całe drzewo katalogów 
<pre>projekt
   |-- bin
   |-- doc
   |   |-- en
   |   `-- pl
   |       |-- html
   |       `-- pdf
   |-- lib
   |   `-- ext
   |-- src
   `-- test
       `-- stat</pre>
*'''ls''' - wyświetla listę plików, np:
**ls -a - wyświetla także ukryte pliki (ich nazwy zaczynają się od kropki),
**ls -l - wyświetla szczegółowe informacje o plikach,
**ls -F - do nazw plików dołączane są symbole oznaczające typ pliku - dla katalogów lewy ukośnik (/), dla plików wykonywalnych gwiazdka (*), dla linków symbolicznych (@),
**ls -R - wypisywana jest także zawartość podkatalogów,
Wyświetlając listę plików można skorzystać także z polecenia '''grep''', które filtruje otrzymane wyniki, np:
**ls | grep tar.bz2 - wyświetlone zostaną tylko archiwa bzip,
**ls | grep  'file*' - wyświetlone zostaną pliki, których nazwa rozpoczyna się od ''file'',
**ls | grep -v jakiśplik - wyświetla wszystko, poza nazwą "jakiśplik".
*'''cp''' - kopiuje pliki i katalogi, np:
**cp plik1 plik2 - kopiuje zawartość pliku ''plik1'' do ''plik2'',
**cp plik1 pobrane/ - kopiuje ''plik1'' do katalogu ''pobrane'',
**cp plik1 pobrane/plik2 - kopiuje ''plik1'' do katalogu ''pobrane'' jako ''plik2'',
**cp -a katalog1/ katalog2/ - kopiuje całą zawartość katalogu ''katalog1'' do ''katalog2'',
**cp -f plik1 plik2 - wymusza wykonanie kopiowania, jeśli ''plik2'' już istnieje zostanie on zastąpiony,
*'''mv''' – przesuwa pliki i katalogi lub zmienia ich nazwę, np:
**mv plik1 plik2 - zmienia nazwę pliku ''plik1'' na ''plik2'',
**mv bardzodługanazwa{,.kopia} - zmienia nazwę pliku ''bardzodługanazwa'' na ''bardzodługanazwa.kopia''
**mv -f plik1 plik2 - wymusza przeniesienie/zmianę nazwy, jeśli plik docelowy istnieje zostanie on zastąpiony,
**mv plik1 pobrane/ - przenosi plik ''plik1'' do katalogu ''pobrane'',
**mv plik1 pobrane/plik2 - przenosi plik ''plik1'' do katalogu ''pobrane'' jako ''plik2'',
*'''rm''' – kasuje pliki i katalogi, np:
**rm plik1 plik2 plik3 - usuwa wymienione pliki,
**rm pl* - usuwa pliki, których nazwa zaczyna się od ''pl'',
**rm -r katalog1 katalog2 katalog3 - usuwa wymienione katalogi,
**rm -f plik1 - wymuszenie usunięcia pliku, błędy i ostrzeżenia są ignorowane,
**rm -rf katalog1 - wymuszenie rekursywnego usunięcia katalogu, 
{{Box|Warn|Uwaga|Wykonanie polecenia '''rm -rf''' powoduje usunięcie katalogów bez wyświetlenia ostrzeżeń. Należy stosować je niezwykle ostrożnie. Szczególnie niebezpieczne jest wykonywanie tego polecenia z uprawnieniami użytkownika '''root''' - można skasować całą zawartość dysku !!!}}
*'''cat''' – wyświetla plik (nie stronicuje), np:
**cat plik.txt - wyświetla zawartość pliku ''plik.txt'',
**cat -n plik.txt - umieszcza numery linii w wyświetlanym pliku,
*'''more, less''' - wyświetlają pliki zatrzymując po każdym ekranie, np :
**ls -R | more - <ENTER> wyświetla kolejne pliki, <q> kończy wyświetlanie plików,
*'''ln''' - tworzy dowiązanie (link) do innego pliku znajdującego się na dysku, np:
**ln -s plik.txt link - tworzy dowiązanie symboliczne ''link'' do pliku ''plik.txt''. Jeśli ''plik.txt'' zostanie usunięty dowiązanie ''link'' nie będzie już prawidłowe,
**ln plik.txt link - tworzy "twarde" dowiązanie do pliku ''plik.txt''. Jeśli ''plik.txt'' zostanie usunięty dowiązanie ''link'' będzie nadal poprawne. Można stosować w obrębie tej samej partycji,
*'''chmod, chown''' – zmienia uprawnienia/właściciela do pliku/katalogu. Więcej informacji w artykule opisującym [[Uprawnienia|uprawnienia]].

=== Wyszukiwanie plików ===

'''Find'''
----

Polecenie find przegląda określony katalog oraz znajdujące się w nim podkatalogi w poszukiwaniu plików spełniających wprowadzone kryteria. Składnia polecenia ma postać:
 find ''katalog_wyszukiwania'' ''kryteria_wyszukiwania''
W przypadku braku podania ''katalogu_wyszukiwania'' zostanie przeszukany katalog w którym aktualnie się znajdujemy. Można stosować wiele kryteriów jednocześnie.<br \>

Najczęściej stosowane kryteria:
*nazwa
 find ''katalog_wyszukiwania'' '''-name''' ''szukana_nazwa''
**find -name fedora - wyszukanie w bieżącym katalogu pliku o nazwie ''fedora'',
**find -name "fedora*" - wyszukanie plików, których nazwa rozpoczyna się od słowa ''fedora'',
**find -name "*fedora*" - wyszukanie plików, których nazwa zawiera słowo ''fedora'',
**find /usr/bin -name krusader - szukanie pliku krusader w katalogu ''/usr/bin'',
**find /usr/bin -name "kru*" - wyszukiwanie w katalogu ''/usr/bin'' plików których nazwa zaczyna się na ''kru'',
**find -name "*.rpm" - wyszukiwanie plików o rozszerzeniu ''rpm'',

*typ
 find ''katalog_wyszukiwania'' '''-type''' ''f | d | l | b | c | s''
Szukane pliki mogą być: '''f''' - zwykłym plikiem, '''d''' - katalogiem, '''l''' - dowiązaniem, ''' b''' - urządzeniem blokowym, '''c''' - urządzeniem znakowym, '''s''' - gniazdem.
**find -type d - wyszukiwanie katalogów,
**find -type d -name "*fedora*" - wyszukiwanie katalogów których nazwa zawiera słowo ''fedora'',
**find /usr/bin -type l -name "g*" - wyszukiwanie w katalogu ''/usr/bin'' dowiązań (linków symbolicznych) o nazwach rozpoczynających się na ''g'',

*wielkość pliku
 find ''katalog_wyszukiwania'' '''-size''' ''+/-wielkość''
Wielkość pliku można podać w: bajtach - '''c''', kilobajtach - '''k''', megabajtach - '''M''', gigabajtach - '''G'''. Podając znak "'''+'''" wyszukamy pliki większe od wprowadzonej wartości, analogicznie "'''-'''" pliki mniejsze.
**find -size +500M - wyszukanie plików większych niż 500 megabajtów,
**find -size +700M -name "The*" - wyszukanie plików większych niż 700 megabajtów których nazwa rozpoczyna się na ''The'',
**find -size +500M -size -1000M - wyszukanie plików większych niż 500 i mniejszych niż 1000 megabajtów,

Pozostałe, wybrane kryteria wyszukiwania:

*właściciel pliku : '''-user''' ''nazwa_użytkownika'',
*grupa do której plik należy : '''-group''' ''nazwa_grupy'',
*ostatni dostęp do pliku : '''-atime''' ''n'', ''n'' -liczba dni które upłynęły od ostatniego dostępu,
*ostatnia modyfikacja pliku : '''-ntime''' ''n'', ''n'' - liczba dni od ostatniej modyfikacji,
*uprawnienia pliku : '''-perm''' ''p'', ''p'' - kod uprawnień pliku,
*puste pliki : '''-empty''',


'''Locate'''
----

Locate przeszukuje bazę danych z nazwami i lokalizacją plików. Baza plików jest aktualizowana raz dziennie. Jeśli zachodzi taka potrzeba można to zrobić samodzielnie wydając jako '' root'' polecenie '''updatedb'''.  
*locate amarok - wyszukanie plików i katalogów zawierających ''amarok'',
Bardziej przydatne może okazać się filtrowanie wyników za pomocą ''grep'', np:
*locate amarok | grep rpm - wyszukanie pakietów ''rpm'' zawierających ''amarok'',
*locate amarok | grep /usr/bin - pliki zawierające ''amarok'' znajdujące się w katalogu ''/usr/bin''.


'''Whereis'''
----

Polecenie ''whereis'' wyszukuje pliki binarne (programy) oraz strony man danego polecenia, np:
*whereis init

== Inne źródła pomocy, polecane strony ==
* lista [[linki|linków]] pod poradnikiem

[[Kategoria:Podstawy]]